Met een forse dosis ervaringen en enkele maanden van reflectie heeft Marco van Alderwegen onlangs een nieuwe blik geworpen op de stand van zaken in de wereld van de ouderenzorg. Hij bediende zich daarbij van de modernste middelen en schuwde niet om kunstmatige intelligentie en ChatGPT in te zetten. Zijn zoektocht vormde de basis voor zijn keynote tijdens het seminar Veiligheid & Vertrouwen, dat op dinsdag 5 november wordt georganiseerd door ZorgSaamWonen.

Een van de belangrijkste onderwerpen waar Van Alderwegen zich in verdiepte was veiligheid. Hoe heeft het denken over veiligheid zich in Nederland ontwikkeld? Terugkijkend op de afgelopen honderd jaar is er in ieder geval één constante vast te stellen: het zijn meestal rampen die voor een impuls zorgen, met de Watersnoodramp van 1953 voorop. Pas daarna kwam het Nationaal Deltaprogramma, met jaarlijkse kaders om het laaggelegen Nederland voldoende veiligheid te bieden.

In de ouderenzorg is die ontwikkeling iets anders verlopen, maar ijkpunten als het verdwijnen van bejaardenhuizen en het langer thuis wonen hebben ook hier gezorgd voor nieuwe impulsen op het gebied van veiligheid. Met ook steeds weer nieuwe protocollen. Van Alderwegen neemt je echter eerst mee terug in de tijd. Toen oma nog gewoon bij de kinderen in huis woonde en daar alle vrijheid genoot. Welke risico’s werden er in die tijd allemaal genomen? Hoeveel oma’s en opa’s raakten er toen vermist? Daar bekommerde niemand zich om, aldus Van Alderwegen.

Zweedse banden

Tijden zijn echter veranderd en nu is het meer een kwestie van, aldus Van Alderwegen, “het outsourcen van vader en moeder naar een verpleeghuis. Waar de verwachting wordt gewekt dat meneer of mevrouw 100 tot misschien wel 150 procent veilig is. Dat lukt echter alleen met Zweedse banden, waarmee mensen ooit werden vastgebonden om ze tegen zichzelf te beschermen. Logisch dat mensen na de afschaffing ervan meer zijn gaan vallen, maar terug naar die tijd willen we zeker niet.”

“Met allerlei technologieën”, vervolgt Van Alderwegen, “is dat nu goed op te vangen. Fantastisch dat het bestaat en ik doe er ook veel mee, maar de onderliggende driver - 100% veiligheid - veranderen we daar niet mee. Het is tegenwoordig juist: hoe kwetsbaarder ze worden, hoe veiliger ze moeten zijn. En dan worden veel technieken ook nog eens gepusht door de technologische sector, terwijl er niet om wordt gevraagd door de zorg. Wij moeten als sector veel volwassener worden en ons afvragen welke vraagstukken wij nou werkelijk hebben. En daarom het proces omdraaien en innovaties juist zelf aanjagen.”

Leerprogramma

Als dan de veiligheid wordt opgeschroefd, kan dat ten koste gaan van de persoonlijke vrijheid, betoogt Van Alderwegen. Vandaar dat hij op zoek is naar de grenzen van de veiligheid en ons een spiegel voorhoudt met indringende en individuele keuzes. Geen gemakkelijke keuzes, aldus Van Alderwegen, “want mensen die werken in de zorg hebben de overtuiging ‘een dag niet gezorgd, is een dag niet geleefd’. Zorgen voor anderen is hun natuurlijke reflex. Die mindset moet echter om. We moeten niet denken dat we ouderen steeds moeten helpen met de dingen die ze niet meer kunnen.”

“Ouderen, ook met dementie, zijn heel ‘leerbaar’. Je moet daarom juist hun zelfzorg stimuleren. Dat leerde ik ook als verpleegkundige: verplegen met de hand op de rug. Dat moet weer terugkomen. Mensen met dementie hebben echt nog heel veel talenten en die gooien we allemaal weg als ze eenmaal in het verpleeghuis komen. Alleen tanteLouise, met verpleeghuizen in West-Brabant, loopt daarmee voorop. Zij hebben een trainingscentrum voor mensen met cognitieve problemen, waardoor ouderen dankzij een leerprogramma langer zelfstandig thuis kunnen blijven wonen.”

Verpleeghuisjes

Daartegenover wil Van Alderwegen op 5 november de geesten prikkelen door het te hebben over het dekken van veiligheidsrisico’s en de bijbehorende protocollen. Hoe sterk is de drang naar veiligheid op dit moment en hoe verhoudt zich dat tot de praktijk? Hoe goed kun je dat alles dichtregelen, ook met technologieën en sensoren, en ervoor zorgen dat iemand 100 procent veilig is? Worden alle woningen waar mensen zorg krijgen straks kleine verpleeghuisjes? Hoeveel risico acht je als zoon of dochter acceptabel, zodat je ouders meer vrijheid kunnen krijgen? En in hoeverre léven ze dan nog werkelijk?”

Marco van Alderwegen houdt op 5 november in Utrecht de keynote ‘Veiligheid & Vertrouwen: samenspel tussen mens en systeem’ tijdens het seminar Veiligheid & Vertrouwen van ZorgSaamWonen. Bekijk het complete programma en schrijf je meteen in.

Marco van Alderwegen heeft ervaring als (wijk)verpleegkundige, in de bedrijfskundige gezondheidszorg en als bestuurder in de zorg, adviseur en als interimmanager. Ook is hij Samenbrenger aan de Samentafel en tot medio 2024 bestuurder van de Zonnehuisgroep IJssel Vecht (nu Vereen, partner van ZorgSaamWonen).

Tekst: Ysbrand Visser
Beeld: Shutterstock