In betrekkelijk korte tijd is langer thuis wonen de nieuwe werkelijkheid voor ouderen geworden. De afgelopen jaren ging dan ook veel aandacht uit naar voorzieningen binnen de woning. Terecht, omdat hiermee belangrijke voorwaarden voor zelfstandig wonen geschapen worden, maar voor een vitaal leven is meer nodig dan een goede woning. De openbare ruimte speelt een sleutelrol in het welzijn van mensen. Je mag verwachten dat de sterk groeiende groep ouderen tegemoet wordt gekomen met een uitnodigend openbaar gebied, veilig en comfortabel, maar dat is onvoldoende het geval. Zo ontnemen wij ouderen kansen om deel uit te blijven maken van een rijker sociaal netwerk. Ontwerpers en beleidsmakers dienen hun aandacht uit te breiden tot de hele leefomgeving. Van de woonkamer tot de wijk.

Onderzoek ‘Ervaar Waldeck’
OD205 onderzoekt in de Haagse stadswijk Nieuw Waldeck hoe dit te realiseren valt. Met een grote groep wijkbewoners praten wij over hun ideale woonomgeving. Met behulp van wekelijkse koffieochtenden en een serie buurtwandelingen komt aan het licht tegen welke problemen ouderen aanlopen. Door middel van een fototentoonstelling, gesprekken en tekeningen wordt zichtbaar welke routes ouderen gebruiken en welke bestemmingen voor hen belangrijk zijn. In de discussies met de bewoners komt de behoefte naar voren om te investeren in een aantrekkelijke en toegankelijke woonomgeving. Voor de huidige groep ouderen, de 65-plussers, mag dat best met ‘klassieke’ middelen, maar ook apps of digitale bewegwijzeringen zijn populair.

Publieke domotica
In stap twee richt Ervaar Waldeck zich op de toekomstige ouderen, de huidige generatie van 40+. Hoe zal hun leven in 2040 er uit zien? In ons onderzoek verwachten zij dat het dagelijks leven gemakkelijker zal worden door de inzet van nieuwe technologische hulpmiddelen. De sociale acceptatie van een openbare ruimte met ‘publieke domotica’ is onder deze groep hoog. Paden die zich automatisch aan de gebruikers aanpassen, fietsnavigatie in de verharding of intelligente ontmoetingsplekken, alles is denkbaar. Technisch gezien is dit zelfs nu al realiseerbaar. Dit werd ons onder meer duidelijk door workshops met Philips. De uitdagingen liggen vooral op het vlak van eigenaarschap, privacy, implementatie en bestuurlijke pioniersgeest.

Interactieve werksessies
Tegen deze achtergrond van gesprekken, wandelingen en onderzoek naar technologische middelen heeft OD205 in een derde stap vijf video’s ontwikkeld. Hierin berichten fictieve bewoners onder de titel ‘Ik woon in de toekomst’ over hun leven in 2040. Met de video’s nodigen wij professionals in het sociale en ruimtelijke domein uit om met andere ogen naar het openbare gebied te kijken: persoonlijk en subjectief. Door het inleven in de personages komen verrassende gesprekken op gang omdat iedereen uit zijn professioneel denkpatroon stapt. De feedback op deze vorm van overleggen is erg positief omdat beleid en ontwerp in een perspectief geplaatst wordt. Het perspectief van de mensen om wie het gaat. In februari 2020 heeft OD205 een afsluitend symposium over Ervaar Waldeck georganiseerd. Samen met Verzilveren, Enter of Escape, Sarah Kraanen en Stadsdeel Loosduinen zijn de voorlopige resultaten van het onderzoek met wijkbewoners en professionals uit het sociale en het ruimtelijke domein gedeeld. De bijdragen en discussies met de zaal maakten duidelijk dat een nieuwe manier van denken over de openbare ruimte kans van slagen maakt.   Verkeerstechnische invalshoeken, esthetische of cultuurhistorische overwegingen en dichtgetimmerde handboeken van gemeentes mogen ons niet belemmeren toekomstgericht en in de dienst van bewoners te handelen. Anders blijven we onbewust en ongewild een grote groep mensen van een zinvol sociaal leven uitsluiten. Gun ouderen een leven buitenshuis!

OD205
Ralf Hottenträger is stedenbouwkundige en directeur-eigenaar van OD205. Het Rotterdams bureau voor stedenbouw, planologie en landschapsontwerp focust onder andere op ouderen in de samenleving en op participatie. Projecten in Groningen (Sintmaheerdt), Rotterdam (iCAREnisse), Gouda (GOUDasfalt), Borsele (HKK360), Parkstad Limburg (strategie landschapsmetropool) en Arnhem (Nijmeegseweg) tonen de fascinatie van het bureau om sociale vraagstukken integraal te benaderen. Altijd vanuit het perspectief van bewoners en vanuit de bestaande context als springplank naar een betere toekomst. Het eigen initiatief Ervaar Waldeck is mede mogelijk gemaakt door Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. 

Dit artikel is verschenen in Stedebouw & Architectuur Bouw en Zorg 2020. Lees het volledige nummer hier >>