Vriendelijk, mooi en makkelijk leven met dementie, is een breed gedragen maatschappelijk doel. Maar hoe creëer je de juiste context voor mensen met alle vormen en stadia van dementie? Dat wil een volle zaal met professionals en ervaringsdeskundigen uit het woon-en zorgveld deze middag leren. 

PvE dementievriendelijk ontwerpen

Willemijn Souren, programmamanager Woonvormen Woonzorg Nederland en Anne de Boer, belangenbehartiger Alzheimer Nederland geven een tussentijds verslag van hun onderzoek naar een programma van eisen voor het ontwerpen van een dementievriendelijk woongebouw. Vanuit allerlei dementie-symptomen, zoals vergeetachtigheid of verminderd beoordelingsvermogen kijken beiden, met vele experts, naar een breed toepasbaar programma van eisen. Op 13 maart, tijdens de bijeenkomst Thuis in de Wijk vertellen Anne en Willemijn alweer meer over het PvE voor dementievriendelijk ontwerpen; thuis en in woonzorg-gebouwen. 

Verhaal uit het hart

Huib Bos was jarenlang mantelzorger voor zijn, inmiddels overleden, vrouw Ans; moeder van hun negen kinderen en administratief medewerker in hun bedrijf. Vanaf de diagnose op haar 59 e jaar - tot aan haar dood, week Huib niet van Ans’ zijde. Hij vertelt nu op scholen en op bijeenkomsten over zijn ervaringen met de ziekte en over wat mensen met dementie nodig hebben. Huib citeert daarvoor uit een gedicht van een van de kinderen over Ans: “Ik zie, ik zie wat jij niet ziet: een vrouw met liefde, met schaamte, die boos is op haarzelf, een vrouw die liefde nodig heeft.” 

Huib Bos

Sessie: De rol van architectuur en technologie 

Tessa, bekend als de pratende bloempot, is een slimme zorgassistent die mensen met dementie dagstructuur biedt en begeleidt bij de dagelijkse (zorg)taken, wat mantelzorgers en zorgverleners ontlast. Uit onderzoek blijkt dat door Tessa één tot twee uur per week minder zorgtijd nodig is. En, nog belangrijker, 85 % van de gebruikers vinden dat hun zelfredzaamheid is toegenomen.
Henk Middelkoop, partner en architect bij Kokon Architecten, en Wang Long Li, founder en CEO van Tinybots én bedenker van Tessa, zijn de uitdaging aangegaan om technologie en architectuur samen te laten gaan. Dit gebeurt volgens hen nog te weinig. Deze sessie maakt duidelijk dat de rol en samenwerking van architectuur en technologie in het toekomstige wonen met dementie van grote toegevoegde waarde is om mensen met een zorgvraag te ondersteunen en minder zorgafhankelijk te laten zijn. 

Zorgrobot Tessa 

Sessie OdenseThuis, wonen zoals thuis

Juliette van Gelder droomde in 2017 van een kleinschalige woonvorm voor acht tot tien mensen, waaronder mensen met dementie, die er als een groot gezin samen wonen zoals thuis, onder regie van hun naasten. Een droom die na jaren zoeken naar een bouwkavel, nu in versnelling komt. Ondertussen staat Juliette niet meer alleen. Kwartiermaker en zorgexpert Hans van Amstel trekt de kar en er is een bestuur ingesteld rond de nieuwe woonvorm met de naam OdenseThuis. 

De bouwkavel is gevonden in een ‘vooruitspringende plint’ van twee nieuwbouwgebouwen van woningcorporatie Eigen Haard in Amsterdam. Thijs Huisink van Zecc Architecten ‘tekende’ de woonvorm met zeven zelfstandige dementievriendelijke huur-appartementen in een hoekvorm op de begane grond met in de hoek een gemeenschappelijke ruimte. Projectontwikkelaar Eelke Nieman is overtuigd van de exploitatie. Kwartiermaker Hans van Amstel onderbouwt dit door erop te wijzen dat er in Duitsland al honderden vergelijkbare woonconcepten zijn. In 2027 moet de droom van Juliette na tien jaar werkelijkheid worden en kan ze met haar man Leo volledig verzorgd, samen met lotgenoten dementievriendelijk wonen. 

Sessie: Samenredzaamheid

Met minder personeel zorgen voor meer ouderen. Hoe krijgen we deze beweging voor elkaar? Paul Oomen, strategisch adviseur vastgoed bij Thebe heeft Ruud Dirkse, eigenaar van DAZ ingeschakeld om deze beweging in gang te zetten. Hoe? “Meer samenredzaamheid creëren en het medische model loslaten. Zorg voor een gebouw dat past bij de zorgvisie en vraag. Wees samen creatief in het bedenken van oplossingen. Maak gebruik van het lerend vermogen van mensen met dementie. Zorg dat de hardware (het gebouw) én de software (medewerkers en vrijwilligers) kloppen.” Ruud ziet een kanteling ontstaan bij zorgorganisaties. En niet alleen bij hen. Ook zorgkantoren bewegen mee en investeren meer in community building. De beweging is dus al aan de gang, maar moet sneller. 

Sessie: Nieuwe dimensies voor dementie

Wiegerinck Architecten bouwden in 2012 het Loug in Delfzijl. Het functioneerde prima tot de aardbevingen kwamen. Het Loug moet opnieuw gebouwd worden, met als voordeel dat wat werkt behouden kon blijven, en dat wat beter kon, nu ook verbeterd kan worden. Architecte Wilma Hiemstra, laat de plannen zien. Dit keer vindt nauwe samenwerking plaats met de ggz-organisatie. ’t Loug is de Groningse benaming voor dorpskern. Wiegerinck heeft er een klein dorpje, met een centraal plein van gemaakt. De woningen zijn compact, de gedeelde huiskamers groot. Oriëntatie, toegankelijkheid, beweegvriendelijk, ontmoetingsgericht, het heeft allemaal een plek in de ontwerpen. Collega-architect Tom Vlemingh, vertelt over een Wiegerinck-project in Heerhugowaard. Er worden twee woonzorggebouwen met in totaal 44 zelfstandige zorgappartementen en twee met reguliere huurappartementen gerealiseerd. Veiligheid en geborgenheid staan centraal. Ook hier zijn de woningen klein maar is het de bedoeling dat bewoners en hun naasten gebruik maken van de gemeenschappelijke ruimten en van het grand café dat in een apart gebouw in de buurt te vinden is.

Sessie: DementTalent

Landelijk kartrekker Ruud Dirkse, vertelt over het programma DemenTalent dat beweging en versnelling bewerkstelligt, vanuit de gedachte dat mensen met dementie een bijdrage kunnen leveren aan de oplossing voor allerlei maatschappelijke vraagstukken. Denk aan de krapte op de arbeids- en vrijwilligersmarkt, aan minder belaste mantelzorgers of goedkopere dementiezorg. 

Afgelopen elf jaar hebben al ongeveer 1.500 mensen meegedaan in DemenTalent-projecten. Om de ambitie van 50.000 deelnemers te halen betekent dit 2.500 tot 3.000 nieuwe projecten. De Stichting zet zich de komende jaren in om DemenTalent in het DNA van veel organisaties te krijgen. 

Sessie ZorgErf Buiten-Verblijf 

ZorgErf Buiten-Verblijf in Putten wil een liefdevolle plek zijn waar mensen met dementie voluit kunnen leven en zichzelf kunnen zijn. Hier wordt veel meer op basis van gezond verstand gewerkt aan beweging, zingeving en welzijn, dan aan reguliere zorg. “Wij creëren een huiselijke context”, legt initiatiefnemer René van der Leest uit. “Je hoort borden kletteren, je ruikt de soep. Dat appelleert aan eten. Hier kun je blijven tot het eind met alle beperkingen die er zijn”. Wat René verder aan evidence based practice toepast is: daglicht, bewegen, muziek, natuur, appél doen op lerend vermogen, vaste plekken en herinneringen ophalen aan de hand van eigen spullen. “We doen een beroep op het onbewuste geheugen. Mensen zijn de hele dag actief en slapen goed. René noemt het onderzoek van Hilde Verbeek, hoogleraar Zorgomgeving voor Kwetsbare ouderen aan de Universiteit Maastricht, zij onderzoekt mede op ZorgErf-Buiten-Verblijf wat bijdraagt aan de levenskwaliteit van ouderen. Welke mechanismes zijn dat ? Dat wil ze meetbaar maken. 

Slotspeech: ‘Breng kunstenaars naar de wereld van dementie’

Hoogleraar Anke Coumans is verbonden aan het lectoraat Image in Context, onderdeel van het kenniscentrum Kunst & Samenleving van Academie Minerva, Hanzehogeschool in Groningen. Met haar ‘kunststudenten’ richt zij zich op de vragen: hoe en waarom moeten we anders kijken naar dementie? Haar eerste project met kunstenaar en Minerva-docent Herman van Hoogdalem bracht kunstenaars naar de wereld van dementie en mensen met dementie naar de kunst. Studenten kregen de opdracht portretten te maken van mensen met dementie op een gesloten afdeling van zorginstelling ZINN (De Brink) en Digna (’t Blauwbörgje) in Groningen. Herman publiceerde het boek ’Gezichten van dementie’. Journalist Gijs Wanders legde die zoektocht van studenten naar contact met de geportretteerden vast op film. Een volgende opdracht richt zich op die mantelzorger, vrijwilliger en verzorger. Samen met kunstenaar Ricky van Duuren formuleert Anke de opdracht aan studenten: Ga de liefde fotograferen. En maak de gesloten afdeling tot een ‘Mensplek’. Tijdens deze zoektocht is De Mensplek Karavaan ontwikkeld. Een opgetuigde handkar die gesprekken losmaakt en verhalen ophaalt, waarmee de studenten verder vorm geven aan De Mensplek; een plek op de wereld waar dementie als stempel niet bestaat. Daar woon je graag, daar zorgen mensen voor elkaar tot het einde.

Anke Coumans

Belevingstafel

Na haar presentatie wisselt Anke Coumans kaartjes uit met Edith Zuiderent, directeur van de Onwijs group die ‘de belevingstafel’ ontwikkelt. Een concept dat via een scherm van alles tevoorschijn tovert en met oneindig veel beeld, geluid en inhoud kan worden gevoed. Via een touchscreen kunnen verzorgers, maar ook mensen met dementie zelf, een wereld aan belevenissen oproepen, ervaren en herbeleven. Geïnspireerd door de presentatie schiet Edith, Anke Coumans aan: “Kunnen we samen iets doen met kunst voor mensen met dementie?” Anke neemt de uitnodiging “met een goed gevoel” aan. 

Meer lezen over dementie? Bekijk de themapagina 'wonen met dementie'.