ZorgSaamWonen sprak met expert Rick Kwekkeboom over eenzaamheid en stelde haar hierover vijf vragen. Rick Kwekkeboom is lector Langdurige zorg en ondersteuning.

1. Je bent lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie Eén tegen eenzaamheid en adviseert Hugo de Jonge over het programma. Wat adviseer je/heb je geadviseerd? Is hij goed op weg?

De opdracht van de commissie is om de minister en het beleidsveld te adviseren over het monitoren van de eenzaamheid onder ouderen van 75 jaar en ouder in Nederland, over de effectiviteit van interventies die bedoeld zijn om de eenzaamheid onder (met name) ouderen van 75 e.o. te verminderen én over een (lange termijn) onderzoeksprogramma naar eenzaamheid en hoe deze te verminderen of waar mogelijk te voorkomen.

Over de eerste twee onderwerpen hebben we inmiddels een definitief advies aan de minister aangeboden. Deze zijn overgenomen, wat o.a. heeft geresulteerd in een oproep, via ZonMw, om aanvragen in te dienen voor het ontwikkelen en implementeren van (beloftevolle) interventies. Daarop zijn tientallen reacties geweest, vanuit alle delen in Nederland.

Het mooie van de aanpak is dat deze in de loop van de ruim twee jaar dat ze is ingezet ´eenzaamheid´ niet alleen op de politieke agenda heeft gezet, maar ook heeft gezorgd voor een maatschappelijk debat. Daaruit wordt dan wel weer duidelijk dat een tijdelijke aanpak niet genoeg zal zijn om dit vraagstuk tot een bevredigende  oplossing te brengen.

2. Binnenkort is de Week tegen de Eenzaamheid. Wat vind je daarvan? Helpt zo’n week?

Ik sta daar wat dubbel tegenover.. Het goede is dat er, breed en indringend, aandacht wordt gevraagd voor de soms schrijnende eenzaamheid waarmee mensen, niet alléén ouderen, mee te kampen kunnen hebben. Er gebeurt veel, er wordt veel georganiseerd en aangeboden,  ook in de media en dat is voor de bewustwording natuurlijk alleen maar prima.

Aan de andere kant: er blijven nog 51 weken in het jaar over waarin mensen óók eenzaam zijn en we weten dat eenmalige ´interventies´ de ervaren eenzaamheid alleen maar vergroten en niet wegnemen. Dus als alle energie en aandacht naar die ene week gaat, lopen we het risico dat we bij een deel van de eenzame mensen hun verdriet alleen maar vergroten. Dus ja, wat is wijsheid?

3. Je vraagt regelmatig aandacht voor eenzaamheid voor mensen met beperkingen. Waar zit de belangrijkste opgave voor deze doelgroep?

Het begint er natuurlijk mee dat wij als samenleving onderkennen dat gezond en gelukkig zijn geen vanzelfsprekendheid is maar een voorrecht. Mijn ouders hebben mij geleerd dat bevoorrechte mensen de verantwoordelijkheid hebben om mensen voor wie het leven minder gemakkelijk is ruimte te geven om ook volwaardig deel te nemen aan de gemeenschap. Als wij hen die ruimte niet geven veroordelen wij hen, al dan niet bewust, tot uitsluiting en daarmee tot een vergroot risico op eenzaamheid. Waar wij nu, ook in de commissie, voor pleiten is om ook het eenzaamheidsvraagstuk van mensen met een beperking op de politieke agenda te plaatsen en onderwerp van het publieke debat te maken. Voor deze mensen gaat het immers om eenzaamheid die zij hun hele leven, soms van jongs af aan al, hebben te verdragen.

Vanuit die optiek ben ik er ook blij mee dat voor de Gehandicaptenprijs 2021 nu gezocht wordt naar beloftevolle interventies die tot doel hebben om de eenzaamheid onder mensen met een beperking (ongeacht aard of oorzaak) te verminderen. Ik hoop dat ook hier veel reacties op gaan komen, ook vanuit de doelgroep zelf. Hun creativiteit en inventiviteit worden zo vaak onderschat…

4. Wat betekent de corona periode voor mensen met beperkingen? Neemt de eenzaamheid toe?

Ja, zonder meer. In het begin van de pandemie is, op zich terecht, veel aandacht uitgegaan naar de gevolgen voor de ouderen. Maar de lockdown had natuurlijk voor iedereen gevolgen en in het bijzonder voor mensen die met een beperking te maken hebben. Voor hen kan een besmetting immers veel ernstige gevolgen hebben dan voor mensen die gezond en vitaal zijn. De versoepelingen hebben daarin geen verandering gebracht.

Nu we zien dat de bereidheid om zich aan de maatregelen te houden afneemt en veel mensen denken dat het sociale leven zoals we dat voor maart 2020 kende weer terug moet komen, werpen we daarmee de mensen met een kwetsbare gezondheid en chronische aandoeningen in een groter sociaal isolement dan ze vaak al zitten. Als ik hoor dat iemand met een nieraandoening niet meer naar buiten durft omdat zij niet zeker weet of mensen wel genoeg afstand willen houden vind ik dat heel schokkend. Nu het aantal besmettingen weer toeneemt zullen meer mensen met een beperking zich gedwongen voelen zich af te zonderen. Dat baart mij zorgen… 

5. Je bent ook expert op het terrein van mantelzorg. Wat kun je daar over zeggen als het gaat om eenzaamheid?

In het algemeen lopen mensen die mantelzorg verlenen een groter risico op het ervaren van eenzaamheid. Dat heeft voor een deel te maken met het rouwproces waarmee mantelzorgverlening haast per definitie gepaard gaat. Mantelzorgverlening komt immers in de meeste gevallen voort uit een liefdevolle relatie tussen degenen die zorg nodig hebben en degenen die zorg geven. Het is altijd verdrietig als iemand van wie je houdt zorg nodig heeft en (mantel)zorg geven het enige of soms zelfs het laatste is wat je voor die ander kunt doen.

Daarnaast merken mantelzorgers vaak dat hun sociale netwerk een stuk kleiner wordt; mensen trekken zich terug omdat zij het ongemakkelijk vinden om contacten te onderhouden met iemand die ziek wordt, met dementie te kampen krijgt of een psychische of verstandelijke beperking heeft. Daarnaast kan het mantelzorg verlenen zoveel tijd en energie vragen dat je als mantelzorgen sowieso in de sociale activiteiten moet gaan snijden. Dit, in combinatie met de rouw én het terugtrekkend gedrag van familie, vrienden en kennissen, resulteert niet zelden in een diep gevoel van eenzaamheid. In het ergste geval wordt hierdoor ook de fysieke gezondheid van de mantelzorger bedreigd, waardoor de eenzaamheidsgevoelens verder verdiepen.