Als senioradviseur zorgvastgoed adviseert Carolien Vermaas zorginstellingen en corporaties, onder meer over het onderwerp veiligheid. Voor haar is het dan vooral de vraag hoe het wonen zich afspeelt en welke vormen van gemengd wonen er zijn. En wie er, als er bijvoorbeeld iets moet gebeuren met bepaalde installaties, de verantwoordelijkheid pakt. Het antwoord wordt dan echter wat diffuser, maar voor haar is dat ‘juist wel weer interessanter’.

Vaak heeft Carolien te maken met ‘gemengd wonen’, waarbij ouderen of GGZ-cliënten en anderen - veelal sociale huurders - op de een of andere manier samen wonen in een appartementengebouw. “Ouderen zijn ook gewoon bewoners”, begint Carolien. “Ze zijn alleen wat ouder en hebben veel vrije tijd en dat ‘mengt’ altijd wel goed, maar dit gaat niet vanzelf. Afgelopen jaar merkte ik echter dat andere bewoners, en vooral organisaties, toch altijd een beetje bang zijn voor GGZ-cliënten. Dat vinden ze spannend en ze hebben niet altijd goed contact met hen of hebben eerder overlast ervaren. Zelf vind ik het op alle fronten wel tof en ook heel bijzonder om ze gewoon samen met elkaar te laten wonen. Terug in de wijk. Alleen is er tijd en begeleiding nodig om dat goed te organiseren. Om samen activiteiten op te pakken of een ontmoetingsruimte te delen.”

Sociale veiligheid

“Vervolgens is het belangrijkste op het gebied van veiligheid eerder de sociale veiligheid dan de fysieke. Hoe ga je met elkaar om? Als je goed met elkaar wilt wonen, het goed wilt hebben en goed voor jezelf wilt zorgen, is contact met elkaar de allerbelangrijkste basis. Toch is het schrijnend dat ik zoveel eenzaamheid tegenkom, ook in corporatiewoningen en koopcomplexen met een VVE. Van eenzaamheid wordt niemand blij.”

“Ik heb overigens nog nooit zoveel onderlinge ruzies meegemaakt als in de periode dat ik de verantwoordelijke was voor een aantal ouderencomplexen in de corporatiesector. Het luistert aan de sociale kant dus heel nauw. Wat laat je toe en wat niet? Mensen vinden dat lastig: het omgaan met andersdenkenden, die er anders uitzien, met een andere cultuur, achtergrond of taal. Op die manier is die sociale veiligheid altijd wel spannend en ingewikkeld.”

“Ik vind het wel heel mooi hoe mensen uit de zorg- en welzijnssector daar vaak heel goed op inspelen. Zij gaan dat gesprek aan en kunnen vertrouwen creëren. Ze kunnen bijvoorbeeld goed uitleggen dat die buurman echt gewoon de buurman is. En dat hij misschien één keer de verkeerde afslag nam, of alleen maar uit een ander land komt en een bepaalde historie met zich meedraagt. Als je dat gesprek goed begeleidt, komt die veiligheid en saamhorigheid ook wel.”

Fysieke veiligheid

Sociale cohesie brengt sociale veiligheid, maar hoe zit het dan met de fysieke veiligheid? “Daarin kan ík een rol spelen, bijvoorbeeld door de gebouwde omgeving goed te bekijken. Is er ruimte waar mensen elkaar kunnen ontmoeten, is er ruimte bij de lift en op de galerijen? En vooral: is de entree veilig, zichtbaar en licht en niet weggestopt en donker? Verder bekijk ik ook of er daadwerkelijk fysieke zorg aanwezig is. Als het nieuwe gebouw er eenmaal staat en de mensen wonen er, kan het niet zo zijn dat de zorg er geen werkplek heeft of niet weet waar ze moeten zijn. Dus ik zorg aan de voorkant niet alleen voor de fysieke omgeving, maar ook dat mensen daar fijne werkplekken hebben en daadwerkelijk met elkaar afspreken - in een grote samenwerkingsovereenkomst - wie waarvoor verantwoordelijk is.”

“Dat is niet moeilijk op de rails te krijgen, want het is een fijne gemeenschap. Ik vind de energie, zowel bij corporaties als de zorg en welzijn, echt heel waardevol. Ze hoeven elkaar alleen maar te vinden, want ze hebben allemaal hetzelfde doel voor ogen. Vanuit hun verschillende perspectieven zie je dat dat echt wel samen kan komen. Alleen zitten ze nog weleens te diep in hun eigen wereld, met de eigen targets of context.”

Grijs gebied

Als de instanties en organisaties wel volop bewust zijn van de sociale en fysieke veiligheid, hoe staat het dan met de bewoners zelf? Carolien: “Neem de brandveiligheid: die moet je ‘gewoon’ op orde hebben. Daarbij is het wel ingewikkeld dat de vele Veiligheidsregio’s de wet verschillend uitleggen. Daar valt echter met professionals onder elkaar wel over te praten.
Als het over een grijs gebied van wonen én zorg gaat, voeren wij of onze partners dat gesprek met de bewoners. Dat is bijvoorbeeld anders met een Volledig Pakket Thuis. In een instelling met dezelfde zorgvragers heb je daar een BHV-organisatie staan en weet de zorg precies wie er BHV heeft en of dat dag en nacht goed gedekt is. Maar krijg je diezelfde zorg thuis, met dezelfde indicatie, dan vliegt de zorg erin en eruit. En is er bij een calamiteit geen BHV-organisatie.”

“Dat laatste blijft dus een grijs gebied en daarvoor moeten we alle partijen met elkaar om de tafel hebben, onder wie ook de bewoners, mantelzorgers en naasten. En hen vertellen dat de zorg die moeder of vader krijgt niet hetzelfde is als in een verpleeghuis. Dat geldt wel voor de concrete zaken, zoals een infuus, verband, pilletjes, et cetera, maar de leefomgeving is hún verantwoordelijkheid. Dat betekent dus dat zij vooraf moeten bedenken hoe ze het zelf gaan oplossen als moeder of vader gaat dwalen.”

‘De kracht van mensen’

Dat die verantwoordelijkheid niet louter bij de institutionele zorg ligt, juicht Carolien alleen maar toe. “Daar werden altijd heel veel geld en middelen voor beschikbaar gesteld, maar voor mij was het feest toen dat samen met de hele verzorgingsstaat eindigde, doordat de gasbel op was en de gasboringen stopten. Mijn werk en mijn visie werden ineens echt heel tof. Er gingen tot dan toe zó veel middelen en geld naar die verpleeghuizen en institutionele omgevingen! Terwijl ik meer geloof in de kracht van mensen om het grotendeels zelf te doen, ook van ouderen, van mensen in de GGZ en van verstandelijk gehandicapten.”

“Het is dus vaak een kwestie van gewoon wonen, en niet van zorg. Oké, mensen zijn kwetsbaar, maar mensen moeten ook zelf bedenken dat een brandweerladder maar tot de achtste verdieping komt, terwijl jij op de twintigste verdieping woont. Natuurlijk gaan we proberen om de mensen te helpen die daarboven wonen, maar je moet vooraf beseffen dat het weleens lastig kan worden als er echt een calamiteit is.
Dus de corporatie kijkt heel erg naar het gebouw en de zorg kijkt heel erg naar de formele kant, naar installaties en naar meldingen van sensors. Maar als het gewoon wonen is, dan is het ieder voor zich. Net zoals dat geldt in mijn of jouw eigen huis. Is het daar veilig? En als er iets gebeurt, waar kan ik dan naartoe?”

“Wij voeren ook zelf dit soort gesprekken met bewoners, maar daaraan zou de zorg meer kunnen meewerken. Het rare is dat dit eerder om een verandering van de zorgmensen vraagt. Zelf weet je niet beter dan dat je de deur achter je op slot moet doen en dat je rookmelders moet hebben. De zorg is echter heel erg gewend om een groot deel van die verantwoordelijkheid over te nemen op het moment dat je in een verpleeghuissituatie zit. Dus het is voor de zorg vooral een grote verandering geweest in het loslaten van allerlei verantwoordelijkheden die je in een thuissituatie gewoon zelf kunt nemen.”

Carolien verwijst ten slotte ook graag naar het door ZorgSaamWonen uitgebrachte spel Hop-on Hop-off, dat speciaal is gemaakt om met elkaar te ontdekken wat de eigen woontoekomst gaat brengen.

Carolien Vermaas (AAG) is middagvoorzitter tijdens het Seminar Veiligheid & Vertrouwen (11 maart, Amersfoort) en verzorgt samen met haar collega Guus van den Berg een workshop; ontdek nu het complete programma of schrijf je meteen in.