‘Kiezen voor geschikt wonen’ was het thema van het hybride jaarcongres 2020 van het platform ZorgSaamWonen. Met 200 mensen online en 20 live waren initiatiefneemsters Daniëlle Harkes en Yvonne Witter dik tevreden.

De bijeenkomst vond plaats in Utrecht. ’Jonge stad met een oud hart’, volgens wethouder wonen Kees Diepenveen. Met het Stadsakkoord Wonen, waarin samenwerking, wederkerigheid en lange termijn centraal staan, en ook ouderen en hun woonbehoefte een plaats krijgen, nam hij een voorschot op de thema’s van de dag. Wat is geschikt wonen? En wat valt er te kiezen?

Vergrijzing is allang geen individuele kwestie meer. Negen van de tien tachtigplussers woonde in 2019 nog zelfstandig, met alle gevolgen voor wijkzorg en mantelzorg van dien. Wat betekent die groeiende groep senioren voor de samenleving?

De derde levensfase: het geschenk van deze eeuw, volgens het rapport van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) vraagt om een fundamenteel andere manier van inrichten van de maatschappij en het maken van nieuwe keuzes, volgens Pieter Hilhorst, lid van de RVS. De woningmarkt is toe aan een grondige herziening. Dat die verandering niet vanzelf gaat – denk aan andere financiering, grondbeleid, wet- en regelgeving – mag duidelijk zijn.  Hilhorst: ‘Het zaadje is geplant. En ik ben blij met dit congres , want het wordt hier opgepakt’. 

De derde levensfase is het geschenk van deze eeuw, volgens het rapport van de Raad Voor de Volksgezondheid en
Samenleving (RVS). We worden ouder en blijven langer gezond. De 'vitalo's willen een bijdrage blijven leveren aan de samenleving. Dat vraagt om een fundamenteel andere manier van inrichten van de maatschappij en het maken van nieuwe keuzes, volgens Pieter Hilhorst, lid van de RVS.

Seniorvriendelijk bouwen
De meeste ouderen zijn niet of nauwelijks bezig met het aanpassen van hun woning of met verhuizen. Ze hebben een sterke voorkeur voor het eigen huis, in de eigen buurt. Terwijl het seniorvriendelijk maken van huizen is in zeker de helft van de woningen nodig is, gebeurt dat nog te weinig. Pas als de nood aan de man/vrouw is, gebeurt er wat.

En als de groeiende groep 65+-ers er al voor kiest om te verhuizen, dan blijkt het huidige woningaanbod schaars en monotoon. Of niet aan te sluiten bij de woonwensen. Of een nieuwe woning is te duur of niet in de eigen wijk. Dus stokt de doorstroming en verhuizen mensen pas als het echt niet anders kan.

Dat senioren honkvast zijn, betekent niet dat ze geen woonwensen hebben of dat er geen vraag is naar seniorenwoningen, betoogt Barbara Baarsma, sinds 1 januari 2019 directievoorzitter van Rabobank Amsterdam. Want die vraag is er wel degelijk, blijkt uit onderzoek van RaboResearch. De voorkeur van ouderen moet dan wel leidend zijn en meer vraaggericht bouwen speelt beter in op echte woonwensen. ‘Er moet wel iets te kiezen zijn’, aldus Baarsma, ‘want niet alleen ouderen hebben weinig keuze, ook voor starters is het een moeilijke markt. En meer vraaggericht bouwen zal – naar verwachting- leiden tot een betere doorstroming op de hele woningmarkt.

Er gaapt nog steeds een groot gat tussen zelfstandig thuis wonen en wonen in een verpleeghuis. Woonvormen, al dan niet met zorg, die plezierig ouder worden mogelijk maken, zoals hofjes, geclusterd wonen of levensloopbestendige huurwoningen, zijn er nog steeds te weinig. De potentiële vraag naar meer geschikte woningen en woonvormen is groot, maar het aanbod blijft achter. Aandacht voor senioren in woonvisies helpt, evenals het oormerken van woningen als ouderenhuisvesting, aldus Marilyn Haimé van de Raad van Ouderen. ‘En doe het mét ouderen, niet voor ouderen’.

Betrekken en informeren
Senioren zijn echt wel te verleiden om te verhuizen, maar dan moet er wel een geschikt en vooral divers woonaanbod zijn. Diversiteit is een vereiste, want woonprofielen laten zien dat leefstijl en woonwensen heel erg kunnen verschillen.

Kijk bijvoorbeeld naar de woongemeenschap Qabila voor oudere migranten met een grote meerwaarde, of het Rosa Spier Huis, de woon- en werkgemeenschap voor kunstenaars en wetenschappers. Stadsappartementen, buurtblokken, woonhofjes en vrij wonen op het platteland: de vraag is er, het aanbod niet.

Betrekken en informeren
Het betrekken van senioren gebeurt steeds meer, bleek in de verschillende deelsessies. Door vroegtijdig na te denken over goed oud worden en wonen, valt er nog een wereld te winnen. Zoals ouderen die hun netwerk steeds kleiner zien worden en toch daarop aangewezen zijn. Door het organiseren van bijeenkomsten met behulp van de Netwerkkaart waarin vragen over het netwerk centraal staan. Vragen zoals ‘wie zorgt er voor je als je hulpbehoevend wordt? Hoe ziet je netwerk eruit? Op welke manier kun je je netwerkwerk opbouwen of verder uitbouwen? zorgen ervoor dat ouderen grip houden en zich realiseren dat er meer kan dan ze oorspronkelijk denken.

Ouderen en hun mantelzorgers betrekken, informeren en voorlichten over wonen gebeurt ook bijvoorbeeld in Breda, met de campagne Wonen met Gemak. Onderdeel is een woonscan met advies en begeleiding voor het aanpassen van de woning. Ook de inzet van een seniorenmakelaar of wooncoach kan ouderen helpen om een beter beeld te krijgen van hun wensen en behoeften.

Bouwen voor senioren, incluis woonzorgcomplexen, is de opgave voor de toekomst. Het vraagt nieuwe samenwerkingsverbanden tussen gemeentes, zorg, zorgverzekeraars, bouwbedrijven en financiers en met ouderen. En een nieuwe kijk op de waarde van ouder worden.

Dit artikel is geschreven door José van Berkum. Vanuit haar adviesbureau voor communicatie (www.vbcom.nl) is ze gespecialiseerd in wonen, welzijn & technologie voor senioren.