Al enkele jaren ben ik bezig om projecten op te zetten in het kader van de vergrijzing van onze maatschappij. De vergrijzing neemt de komende jaren nog enorm toe, maar dat geldt niet voor het zorgpersoneel. Dat blijft op het hetzelfde niveau als het nu is. We zullen het dus moeten hebben van vrijwilligers die bereid zijn te investeren in zorgafhankelijke ouderen. En dat gaat niet vanzelf. De huidige generatie ouderen is opgegroeid in een individualistisch georiënteerde maatschappij en moet zich transformeren in de richting van een participatiesamenleving. Hoe komt het eigenlijk dat zo’n transformatie zo moeilijk is? 

De afgelopen 40 jaar hebben we bijna alles in onze maatschappij geïnstitutionaliseerd. Er werd een overdaad aan structuur gecreëerd. Alles werd geregeld, alles werd ingebed en vastgelegd. Alles kreeg een plekkie en werd door middel van wet- en regelgeving in beton gegoten. Ik zal dit toelichten aan de hand van een voorbeeld.

Ik erger me al jarenlang aan de NS. Dat zij gehandicapten in staat stelt, middels een extra aan te brengen oprijplaat, met hun scootmobiel de trein in te rijden. iets dat is afgedwongen door de gehandicaptenplatforms een succes noemen, is de grootste vergissing die deze platforms ooit gemaakt hebben. Het is, zoals men dat noemt, een Phirrus overwinning: je wint de slag, maar verliest de oorlog. Ik zal dit nader uitleggen. 

Al decennia lang streven gehandicaptenplatforms in Nederland naar 100% eigen regie voor gehandicapten. De platforms vinden dat een gehandicapte even gemakkelijk aan het maatschappelijk leven moet kunnen deelnemen als de niet gehandicapten. Zij hebben dit middels regeltjes en afspraken met allerlei partijen vastgelegd. Tegen deze gedachte kan niemand bezwaar maken. Je gunt gehandicapten even zeer een vrij leven als jezelf. Niets mis mee dus. 

Maar aan deze vorm van institutionalisering zit ook een grote schaduwkant. De institu-tionalisering voltrok zich toen er jarenlang in economisch opzicht sprake was van een hoogconjunctuur. ´Alles moest kunnen´, was de gangbare kreet en hier deden we allemaal aan mee. De politiek moest het leven voor elke burger zo aangenaam mogelijk maken. 
Maar de tijden zijn inmiddels veranderd. De zorg gaat op slot (er komt geen personeel meer bij) en de vergrijzing slaat toe. We zijn meer op onszelf aangewezen en dat is nieuw voor ons. We zullen onze eigen boontjes moeten doppen en dat kan alleen maar als we de institutionalisering gaan ontmantelen. 

Zo hebben de gehandicaptenplatforms jaren geleden met de NS afgesproken dat gehandicapten vrij moeten kunnen reizen met de trein.  Daarom lieten gehandicapten weten wanneer zij op een bepaald  perron zouden zijn en dan zou er een oprijplaat klaar gezet worden, zodat de gehandicapte zo de trein binnen kon rijden met de scootmobiel. Tot op heden gaat dit zo. Hoe dwaas is dit in het huidige tijdsgewricht! Stop met die onzin. We houden iets in stand dat juist moet verdwijnen. Laat de NS een maand lang een PR campagne opzetten met als doel de reizigers te vragen de gehandicapten te helpen om de trein in en uit te laten. Je maakt dan tevens reclame om elkaar te gaan helpen.

Terwijl zich honderden reizigers op het perron bevinden en heel gemakkelijk met z’n vieren de scootmobiel de trein in kunnen helpen, moet er een hele rinram aan te pas komen om dit volgens de regeltjes mogelijk te maken: de gehandicapte moet bellen naar de NS, de NS moet de oprijplaat organiseren en een medewerker van de NS moet zorgen dat de plaat weer op de juiste plaats wordt teruggezet. Ondertussen hadden 4 reizigers in 5 seconden de gehandicapte in de trein kunnen zetten. Wat maakt het nou toch uit of je afhankelijk bent van de NS of van enkele reizigers die zich toevallig op hetzelfde perron bevinden als jij als gehandicapte.
Het meest indrukwekkende is nog dat we dat allemaal gewoon zijn gaan vinden. We hebben er geen bezwaar tegen gemaakt en we maken er nog steeds geen bezwaar tegen. We hebben het allemaal zien gebeuren en vonden het oke. Het paste in de individualistisch georiënteerde maatschappij, maar sluit niet meer aan op het ontstaan van een meer op  samenredzaamheid en op een participatie gerichte samenleving. 

Dit voorbeeld laat zien waarom het zo moeilijk is om het elkaar gaan helpen tussen de oren te krijgen. We hebben in de praktijk van het dagelijkse leven jarenlang meegemaakt dat alles voor ons geregeld werd. We hoefden zelf niets te doen. Overal waren “professionals” voor en er werd op toegezien dat iedereen zich aan de regeltjes en de afspraken hield.