groupLid worden

Birgit Jürgenhake is verbonden aan de Technische Universiteit Delft. Binnen de leerstoel Architecture & Dwelling heeft ze drie jaar geleden een onderwijsprogramma met het thema ‘Ontwerpen voor Wonen en Zorg’ voor master-studenten opgezet. De studenten wonen bij de start van hun onderzoek een week in een verzorgingshuis of ouderencomplex van woningcorporatie Habion. “Een onderdompeling in het dagelijks leven van ouderen is een mooi begin. Studenten zijn zelf verrast hoe leuk het is om een paar dagen samen met ouderen op te trekken.”

Als expert van het platform ZorgSaamWonen vindt ze het belangrijk dat er meer aandacht komt voor nieuwe woonvormen die het woon-hiaat tussen het woonhuis van vandaag en het verpleeghuis vullen. Het platform kan daar volgens haar een goede rol in spelen.

Alleen ouderen is niet normaal

Tijdens de week die de studenten in een verpleeghuis logeren valt steeds weer een opmerking van de bewoners op: “Dit is toch geen normale situatie – alleen maar ouderen in een huis”. Ouderen willen graag betrokken blijven en deel uitmaken van de maatschappij. Ze willen niet ‘weggezet’ worden. Regelmatig bleef hun geen keuze behalve het verpleeghuis, omdat ze in het dagelijkse leven hulp nodig hebben en er alleen voor staan. Vaak is de behoefte aan medische zorg niet eens zo groot, maar maakt de rolstoel hun leven moeilijker.

Birgit stimuleert haar studenten juist niet te ontwerpen voor ouderen, maar voor een inclusieve samenleving. “We hebben woonvormen nodig die zo leuk zijn dat oud en jong er graag wil wonen, vormen waarin oud worden en oud zijn vanzelfsprekend mogelijk is.” 

Langer thuis – maar wel in nieuwe woonvormen

De slogan ‘Langer Thuis’ betekent op dit moment vaak blijven wonen in een huis dat totaal ongeschikt is voor ouderen, waarin de helft van de ruimte vaak niet meer gebruikt wordt omdat die niet meer bereikbaar is (bovenverdieping en zolder) en waar een alleenstaande oudere vereenzaamt. Dit kan niet de bedoeling zijn. Het leidt ook niet tot gelukkige senioren maar tot heel veel problemen, tot aan verwaarlozing toe. Langer thuis wonen – dat wil iedereen het liefst - maar dan in een geschikte woonomgeving en woning. En die hebben we veel te weinig, vindt Birgit.

Flexibele huizen – levensloopbestendig en inclusief

De afstudeerprojecten die ze begeleidt leiden eigenlijk altijd wel tot nieuwe ideeën over wonen. Maar werkelijk in de toekomst kijken kunnen we niet. Birgit is een voorstander van woningen die aanpasbaar zijn. Met kleine ingrepen moet op de woningmarkt ingespeeld kunnen worden. Een grote woning splitsen tot twee kleinere; een woning met een ruime badkamer en rolstoelradius voor een oudere zorgbehoevende persoon naar twee kleine studio’s voor studenten of starters met twee kleine badkamers, of kleinere en grotere woningen koppelen tot een gezinswoning. Door zo te ontwerpen blijft het woningaanbod aantrekkelijk, ook bij veranderingen in de toekomst.

De Kunst van het Ontmoeten

Dat is de titel van een afstudeerscriptie van een van haar studenten en de titel zegt het al – elkaar ontmoeten is heel belangrijk. Architectuur kan hier een belangrijke rol spelen. Tussenzones tussen de eigen woning en de huisdeur, waar men beschermd spontaan even kan zitten en een praatje maken, of een kop koffie drinken. Dit vraagt om extra ruimte, zoals een collectieve ruimte, de net iets bredere galerij waar ook een bankje kan staan of de bekende stoep voor de deur. Ontmoeten speelt op alle schaalniveaus, in het huis, in de straat en in de buurt. Belangrijk is dat de ontmoeting ongepland is, niet geforceerd. Kleine parkjes waar zowel een kinderspeeltuin is maar ook een schaakbord of jeu de boules baan en bankjes zijn zeer belangrijk op wijkniveau. Een wegennet dat ook voor rolstoel en rollator toegankelijk is, zorgt voor ontmoetingen en meer beweging.

Over de grens kijken

Zelf is Birgit opgegroeid in Duitsland waar haar ouders nog steeds wonen. Nu haar ouders meer zorg nodig hebben, ervaart ze hoe de ouderenzorg in Duitsland is georganiseerd. Verpleeghuizen hebben lange wachtlijsten en woonvormen ‘ertussenin’ zijn er te weinig. Projecten voor seniorenwoongroepen zijn leuk, maar geen oplossing voor het gebrek aan zorg. ‘Betreutes Wohnen’ (het Nederlandse ‘Begeleid Wonen’) laat wel actieve ouderen toe, maar als er serieus zorg nodig is, blijft de deur vaak dicht.  Langer thuis wonen leidt tot een tekort aan personeel voor de thuiszorg en daardoor alleen de hoogstnodige zorg aan huis. Dit betekent in de praktijk vaak wachten tot het misgaat.

Birgit kijkt sowieso graag over de grenzen. In 2017 bezocht ze enkele verpleeghuizen in Zuid-Korea en Nieuw-Zeeland.  In Japan bezocht ze een kleinschalig project voor begeleid wonen. Ze vindt het heel goed dat het platform ook het thema ‘Over de grens’ heeft beetgepakt. “We kunnen veel inspiratie halen uit oplossingen die elders, in andere culturen worden bedacht. Vaak zijn ideeën niet een op een over te zetten naar Nederland maar ik merk wel dat ze inspiratie leveren om buiten de geijkte ontwerpen te denken”.

Dat is ook het leuke aan het werken met internationale studenten. Ze vertelt over een student uit Zuid-Korea die zich tijdens zijn afstuderen bewust werd dat het traditionele systeem dat de oudste zoon voor zijn ouders zorgt, in zijn familie niet werkt omdat hij in Nederland woont. Verschillende interviews met vrienden en familieleden uit zijn land lieten zien dat de kinderen al lang niet meer in staat zijn deze taak te vervullen. Hij bedacht voor zijn afstuderen een wooncomplex voor ‘de nieuwe familie’, waar gezinnen deur aan deur wonen met ouderen, gemeenschappelijk ruimtes zoals een groentekas, een speel-en moestuin, een dakterras en zelfs een kleine wellnessruimte delen.