BUURTVISITE OUDE OOSTELIJKE EILANDEN AMSTERDAM

Kattenburg, Wittenburg, Oostenburg en Czaar Peterbuurt naar levensbestendig wonen

De levensloopbestendige buurt is niet zo moeilijk

De makers van het programma ‘Anders denken, anders doen’ van de gemeente Amsterdam dat al enig tijd draait in debatcentrum Pakhuis De Zwijger heeft de dames THe gevraagd het concept van zorgvisite eens toe te passen op een hele buurt. De onafhankelijke en brede kijk op de ouderenzorg en de verzorgings- en verpleeghuizen in het bijzonder spreekt hen aan. Zijn de ervaringen en de thema’s die de dames aan de orde stellen, niet in te zetten voor de levensloopbestendige wijk, om zo een bijdrage te leveren aan de hard noodzakelijke veranderingen in de zorg en het welbevinden van ouderen? Jeetje, dat is niet niks. Evenwel de Dames The zijn nog jong van geest, dus ja, de stoute en de wandelschoenen aangetrokken en de buurt in!

Sociale checklist

Nemen we de handschoen op, dan doen wij dames dat ook serieus. Met een heuse checklist gaan we de wijk te lijf. Gelukkig kunnen we daarvoor putten uit onze gids Thuis Voelen: Bijlage 2 daarvan is een checklist voor buurtbetrokkenheid en omgeving.

Zie ook de voetnoot onder dit verslag

De buurt onder de loep 

De buurt waar we het experiment aan willen gaan ligt letterlijk aan onze voeten: de buurt waar dame T woont. We kiezen voor deze buurt vanwege de  bevolkingssamenstelling, de mix aan koopwoningen en (sociale) huurwoningen en de gevarieerdheid in opzet van oud en nieuwbouw. Maar ook omdat er best aardig wat voorlopers zijn van eigen initiatief door bewoners, waarmee de zelfredzaamheid nu en in de toekomst vorm wordt gegeven. Dat eigen initiatief was er niet omdat het moest vanwege overheidsbeleid, zoals het nu wel lijkt, maar omdat de bewoners het zelf al wilden. Tegelijkertijd is er recent nog vanuit de klassieke zorggedachte verpleeghuiscapaciteit toegevoegd. Interessant genoeg om dat allemaal vanuit een buurtvisite te beschouwen.

 

 

Voorbeelden te over van voorlopers levensloopbestendig wonen

Ondanks het miezerige kleumende weer beginnen we welgemoed aan de buurtwandel vanaf het Vierwindenhuis.

 

Dit is een meer generatie wooncomplex, in de jaren tachtig op idealistische grondslag bedacht door filosoof Fons Elders. Zelfstandig wonen wordt er gecombineerd met gezamenlijke dingen in 4 gemeenschappelijke ruimten, zoals koken, exposeren, bar/café, voorstellingen, tuinieren, sauna etc. Daarvoor zijn vanuit de bewoners commissies ingesteld. Ook zijn er kleine verhuurbare bedrijfsruimten en is er een yogaruimte. Het Vierwindenhuis  heeft 90 koopappartementen. De gemiddelde leeftijd is 45, terwijl de eerste generatiebewoners nu 65 plus is.

Nadelig is dat er maar op één hoek van het gebouw een lift is. Het gebouw kent veel hoog laag verschillen waardoor het ingewikkeld lijkt om extra (stoeltjes-/trap-) liften aan te leggen. Een knappe kop zou zich hier eens over moeten buigen. Want heus het Vierwindenhuis is ‘Anders Denken Anders Doen’ avant la lettre: levensloopbestendig, individueel wonen in een gemeenschapssetting, waarbij je heel goed volstrekt jezelf en op jezelf kunt blijven zijn. Geen verplichtingen, maar wel het delen van visie en waarden.

Google de wereld van cohousing

Het heeft veel weg van Cohousing (google cohousing) , dat in de Scandinavische landen, maar ook in de VS en Groot Brittannië behoorlijk aan de weg timmert. Daarbij worden zelfstandige woningen gecombineerd met gemeenschappelijke zaken en voordelen en een gemeenschappelijke way of life. Je kunt daar woningen betrekken via de sociale huur, die net iets kleiner zijn dan normale woningen, met daarvoor in de plaats gemeenschapsruimten inclusief ingebouwde apparatuur. Je kunt er ook terecht via koopconstructies met een bedrag in een fonds voor de bouw van de gemeenschappelijk voorzieningen en ruimten. Dat bedrag krijg je terug als je je huis verkoopt en de nieuwe koper stort eenzelfde bedrag. Ter indicatie: het gaat om een bedrag van plus minus 12.500,-- euro  in 2010. COHOUSING = BUURTVISITE TIP.

Postzegelparkje

Het onderhoud van de straat en parkeervakken op Wittenburg kan stukken beter. Rollatorproof? Hier nu net niet.

We zijn enorm gecharmeerd van het postzegelparkje dat de bewoners zelf hebben opgezet met een bankje ter nagedachtenis aan een bewoonster, die veel voor de buurt heeft betekend en de innemende details in de openbare ruimte, zoals deze lantaarnpaal met vogelhuisje of deze boom met lantarens. Wie heeft er weet van?

  

Jong en oud: bewegen en ontmoeten moet

We lopen door de mooi aangelegde binnentuinen  van de galerijflats die tijdens de stadsvernieuwing de plaats van het oude Kattenburg hebben ingenomen. De roemruchte geschiedenis van Kattenburg wordt herdacht in een onderdoorgang met fraaie gestaalde kader teksten  die dame T als oud-wethouder van de CPN in een ver verleden nog kan dromen.

 

We zien veel bankjes, meestal op goede plekken en ook het onderhoud is hier best. Alleen de inrichting is eenzijdig op kinderen en jeugd gericht. Zelfs in Turkije en Birma waar dame He laatst was, doen ze dat beter.  Hier is winst te behalen op levensloopbestendig bewegen en ontmoeten. Bewegen is voor jong en oud alleen maar gezond en houd je ook op latere leeftijd gezonder. Zet daar als stadsdeel een creatief proces samen met de buurt op, niet alleen hier maar op alle plekken waar we kinderspeelvoorzieningen zien. BUURTVISITE TIPLaat jong en oud elkaar op een natuurlijke wijze kunnen ontmoeten. Op een informele manier stimuleer je nieuwe verbanden.

  

Prijsvraag levensloopbestendig liftenprogramma

Bekijken we zo de flatgebouwen dan is de galerijflat zo gek nog niet. Het stimuleert wel om contact met elkaar leggen en te bewegen. Bovendien is de investering van een lift er gemakkelijker mee uit te halen. Ook hiervoor geldt, is er niet iets als een aanschuiflift te bedenken? Zou je je niet eens moeten oriënteren of liften die in de bouw worden gebruikt met wat aanpassingen ook bij het levensloopbestendig wonen kunnen worden ingezet? Je zou er als gemeente een prijsvraag op inventieve liftsystemen voor levensloopbestendigheid kunnen zetten. BUURTVISITE TIPRecent beleid van de gemeente Amsterdam zet in op een liftenprogramma in het beleid van wonen voor ouderen. Hopelijk komt onze TIP op tijd.

Bankje dat rolstoeler in het middelpunt zet

Qua begaanbaarheid (rolstoel- en rollatortoegankelijkheid) beschikt de buurt best over goed begaanbare wandelpaden, en is er heel veel openbaar groen, water en veel bankjes. Nu we het over bankjes hebben, wij zagen als dames THe eens dit bankje in Arnhem. Leuk toch om eens als rolstoeler tussen de mensen te zitten!

Hondenpoepzakjes

Het onderhoud van de publieke ruimtes is over het algemeen goed en schoon te noemen behoudens de opgang van de brug die Kattenburg met Wittenburg verbindt (modderpoel) en de eerder gememoreerde schots en scheve tegels rond het Vierwindenhuis en het door boomwortels beschadigd wegdek. Hondenpoep is er wel veelvuldig op looproutes.  Dat laatste is op te lossen door bordjes te plaatsen en zakjes gratis in de openbare ruimte ter beschikking te stellen. De apotheek op Kattenburg is voor mensen die moeilijk ter been zijn of in een rolstoel zitten niet toegankelijk, vanwege de hoge stenen trap naar de ingang. Terwijl het zo simpel met een trapliftje is op te lossen.

  

Zelfinitiatief  volop aanwezig

Het valt op dat als je micro kijkt er behoorlijk veel bewoners initiatief is, wat zich uit in zelfbeheer van openbare tuinenen het maken boekjes en gedichtenbundels over de buurt en aandacht voor de geschiedenis van de buurt op gevels en sprekende putten waar ook ouderen aan (hebben) bij(ge)dragen. Er is nog een traditionele buurtvereniging op Kattenburg, de Poort genaamd die volledig gerund wordt door oudere vrijwilligers en waar onder andere ouderen terecht kunnen voor verschillende activiteiten. Een kaartje leggen, bingo, schaken, biljart, koffieochtend etc. voor een abonnementsprijs van 35 euro per jaar Er zijn vrijwilligers die de ouderen indien nodig halen en brengen.

  

Als wij onze nieuwsgierige neus na een lange trapwandeling (met traplift!!)  naar binnen steken, worden we meteen gastvrij onthaald door de vicevoorzitter en de kop koffie wordt voor ons neus gezet. Het blijkt niet makkelijk de boel draaiend te houden. Het bezoekersaantal vermindert en veroudert en zijn ook niet meer allemaal wijk gebonden. En woningcorporatie De Key wil er van af…

Maar ook veel traditioneel welzijn

Overigens staat op Wittenburg een huis voor de buurt, De Witte Boei en op de Tsaar Peterstraat is een inloophuis. 

En dan heb je ook nog de ruimten van het Vierwindenhuis en van de Oosterkerk. Misschien hebben we deze of gene nog wel gemist, maar ook al zouden het alleen deze vijf zijn, wij kunnen niet zeggen dat er te weinig maatschappelijk geëngageerde en deels gesubsidieerde buurtvoorzieningen zijn. We denken eerder dat er maar een beperkte doelgroep van gebruik maakt, wellicht niet eens zozeer in aantallen, maar meer qua mix in samenstelling. Waardoor er toch een zekere eenzijdigheid optreedt.

En commercieel inspelen

En er is het commerciële café Daan en Daan op het Kattenburgerplein dat zich manifesteert met een activiteitenaanbod voor de buurt, waaronder het organiseren van jeu de boules competities en ontmoeting van veteranen. Op een heel andere manier en met een ander imago  manifesteren zij zich als een ontmoetingspunt voor de buurt.

Interessant allemaal, maar tegelijkertijd tot nadenken stemmend of het welzijnswerk niet aan revisie toe is. BUURTVISITE TIP

En eettafels….: afstemming in ieders belang

We troffen ook veel ‘sociale’ eettafels zoals het zojuist geopend restaurant van Amsta voor 55+ op de Tsaar Peterstraat waar ouderen voor weinig geld een maaltijd kunnen krijgen, maar dat weer helemaal niet commercieel mag zijn, en het waarschijnlijk ook niet kan. Het is allemaal nieuw, maar toch zie je meteen dat het geen ondernemer is, die hier de zaak runt. Alle goede bedoelingen ten spijt.  Veel wordt zo gedaan, omdat het op een andere manier niet mag van de deelraad…Daar moet je doorheen en de politiek op kapittelen. Maar ook het eerder genoemde Huis van de buurt De Witte Boei beweegt zich op het eetterrein. Er tegenover treffen we dit restaurantje op Wittenburg. Ook op dit thema bij ons weer het gevoel kan het niet een onsje minder of in ieder geval afgestemder…

   

Vrouwen 55+ woongroep

We zijn met dit thema van de buurthuizen en eettafels wat afgedwaald van onze wandeling. Op onze route passeren we op Wittenburg nog een soort stadsvilla aan het water waar een vrouwen 55+ groep woont. Begonnen als een project groepswonen voor vrouwen 55+ is er nu geen ballotagecommissie meer die bepaalt wie er komt wonen, maar worden de huurwoningen nog steeds wel toegewezen aan vrouwen 55+. Weer zo’n eigen initiatief pareltje dat zo elders als voorbeeld kan worden doorgetrokken.

We zijn gecharmeerd van de stadstuinen  die duidelijk de hand van een bewonersinitiatief hebben en gewoon voor iedereen toegankelijk zijn, zelfs met her en der kunst er in ….. Het kan gewoon in deze gemixte buurt in hartje Amsterdam. 

 

Verpleeghuisbewoners onvoldoende onderdeel van de buurt

Niet iedereen is het gegeven in eigen huis oud te worden en uiteindelijk te sterven. Er is een  -overigens op het totaal aantal ouderen maar klein percentage ouderen (5,5 % van alle 65 plussers, cijfers 2010), dat op zware zorg in een verpleeghuis of verzorgingshuis is aangewezen. we realiseren ons dat vaak niet. De oostelijke eilanden kennen geen verzorgingshuis. Dat lijkt maar goed ook, als je naar het huidige beleid kijkt. Wel zijn er  verpleeghuisvoorzieningen in de buurt gevestigd, beide op de Tsaar Peterstraat. Amsta heeft er boven het gezondheidscentrum kleinschalig wonen gerealiseerd voor demente ouderen (6x6 woningen) met daarboven nog 6 woningen voor ouderen met somatische, lees lichamelijke  problemen zoals na een hersenbloeding. Er is een mooie ruimte voor dagopvang op de begane grond van het gebouw gerealiseerd. Het gezondheidscentrum heeft een fysiotherapieruimte en er is een apotheek. Maar je moet wel weten hoe je er binnen komt en wat er allemaal zit. Kan beter! BUURTVISITE TIP

 

Op de kop van de Tsaar Peterstraat tegen het spoor aan is daarnaast een tweede kleinschalig groepswonen project voor ouderen, dat al langer bestaat (Het Tsaar Peterpunt).

Licht, lucht en buitenruimte meest kwetsbare bewoners zwak punt

Probleem is dat beide verpleeghuisvoorzieningen nauwelijks tot geen buitenruimte kennen en erg naar binnen gekeerd zijn. Het eerst genoemde strenge (qua architectuur) maar wel spiksplinternieuwe huis heeft een vrij onbereikbaar dakterras en enkele kleine inpandige balkons. We zijn er niet over te spreken. De mensen hebben geen buiten, maar ook de ramen zijn erop gericht dat je afgesloten bent van buiten. Het lijkt ons binnen ook vrij donker, terwijl lichtinval  zo belangrijk is voor deze kwetsbare groep mensen. Het tweede huis beschikt over een kleine tuin die afgeschermd is van de straat door een afgeschermd hek, waardoor er geen contact kan worden gemaakt met de straat. Balkons ontbreken en ook hier is de bewegingsruimte voor de mensen op een woongroep van zes zeer beperkt. Wel is hier het zicht veel aardiger, omdat er reuring is van voorbijkomende treinen.

 

Flexibiliseer woningaanbod in relatie tot levensloopbestendige buurt visie

De buurt kent fantastische gebouwen die liggen aan grote openbare ruimtes, die veel geschiktere locaties opleveren om de meest kwetsbare ouderen die een beschermde en veilige woonomgeving nodig hebben te huisvesten en zo gevoel van  vrijheid, bewegingsruimte en contact met de buitenwereld  opleveren. Op deze website zorgvisite.nl staan er voldoende voorbeelden van. Locaties die gevonden kunnen worden aan de rand van de Funen, maar ook op Kattenburg. We omdenken totaal en hebben het visioen: je kunt een deel van de studentenhuisvesting met de bestaande prachtige binnentuin op Kattenburg geschikt voor hen maken.

Studenten zijn net als ouderen een ‘vlottende’ bewonersgroep zodat je via je verhuurbeleid bv deels de benedenverdieping voor de komende decennia voor de ultieme levensloopbestendigheid van de Eilanden bewoners gaat inzetten. De prachtige binnentuin die er is kun je prima beschermd en toch toegankelijk maken. En jong en oud kunnen iets voor elkaar  betekenen.

Zowel fysiek als sociaal zijn lappendekens en leven  langs elkaar heen

Kortom: De oude Oostelijke Eilanden vormen een buurt waar heel veel is. Op het gebied van de fysieke bebouwing en de fysieke omgeving. En op het gebied van de sociale infrastructuur. Het is alleen een lappendeken. Ieder voor zich, zowel in de eigen ‘fysieke’ wereld als in de eigen ‘sociale’ wereld, om nog maar niet te spreken van de kloof tussen de fysieke wereld en de sociale. Het lijken wel twee verschillende planeten. Die moet je verbinden!

Evenwel ook een buurt met een schatkamer aan quick wins op het gebied van levensloopbestendigheid. Als je maar wil. En waar een wil is, is een weg.

Tien buurtvisite TIPS voor de levensloopbestendige buurt

Op een rijtje onze TIPS voor levensloopbestendigheid van de buurt

1. Verbeter nabijheid van het openbaar vervoer en van winkelassortiment.

2     Flexibiliseer een deel van de toewijzing van de studentenwoningen op kattenburg op de begane grond (inclusief visie op gebruik van de binnentuin)  ten behoeve van niet meer zelfstandig kunnen wonende ouderen die veilig en beschermd woonmilieu nodig hebben

3     Start een creatief en innovatief programma om flexibele liften toe te voegen aan bestaande woningen. Een prijsvraag ervoor uitschrijven scherpt de geest.

4     Plaats een bord met kaart van de buurt aan de  kop van de buurt op het Kattenburgerplein met een wandelroute door de buurt en daarop de voorzieningen en plekken in de buurt waar iets te beleven of te zien valt. Creëer/stimuleer wandel routes en maak die zichtbaar, ook met ontmoeting-, zit-, doe- en kijkpunten.

5     Verbeter het wegdek zodat het ook voor rolstoel en rollatorgebruikers begaanbaar is.

6     Verbind jong en oud, onder meer door kinder- en sport en spel plekken te combineren met sport en spel en bewegen in de buitenlucht voor ouderen

7     Zet de ‘sociale’ partijen bij elkaar om hun aanbod beter af te stemmen en te profileren. De buurt wordt er beter van, maar jijzelf als sociale partij ook.

8     Hanteer een sociale checklist als beleidsmakers, stedenbouwkundigen, architecten, inrichters etc. 

9     Stadsdeel wees minder rigide op zaken in het belang van ouderen vanuit zorgorganisaties, zoals menu kaart buiten, bankje langs de gevel etc.

10  Organiseer een buurttafel waarin minimaal een keer per jaar de buurt thermometer in de  levensloopbestendigheid wordt gestoken. Partijen uit de fysieke en de sociale dimensie moeten daarbij aanwezig zijn. Graadmeter daarbij: hoe zou ik zelf of voor mijn vader of moeder levensloopbestendig willen wonen? Neem simpel de dagelijkse levensbehoeften, inclusief ontspanning, recreatie, bewegen en hobby uitoefening  als vertrekpunt en niet de zorg. Niemand wil zorg. Zorg heb je nodig. Je wilt leven als het mens die je bent.

Dames THe

Eind december 2013

Voetnoot:

CHECKLIST EN KENNEN VAN DE WIJKCIJFERS=BUURTVISITE TIP

Cijfers van O en S Gemeente Amsterdam

Mbt bevolkingsopbouw naar leeftijd, geslacht en etniciteit en naar inkomen

Politiegegevens mbt overvallen op oudere bewoners zowel op straat als in hun woningen

Zorgaanbod in de buurt

Aantal geregistreerde ouderen proof woningen

Verpleeghuiscapaciteit zowel somatisch als geriatrisch (AWBZ en particulier)

Verzorgingshuiscapaciteit

Capaciteit collectief wonen voor ouderen of gemixt collectief wonen voor oud en jong

Wordt er voorgesorteerd op de behoeften van de nieuwe generatie ouderen

Aanbod thuiszorg/beschikbaarheid buurtteam(s)

Huisartsen en gezondheidscentra

Tandartszorg voor ouderen in de zorginstelling en daarbuiten

Bereikbaarheid apotheek

Bereikbaarheid fysiotherapie,

Bereikbaarheid pedicure, kapper en schoonheidssalon

Welzijnsvoorzieningen voor ouderen, zowel vanuit de zorginstellingen als anderszins geboden (welzijnswerk/ vrijwilligerswerk)

Aanpak eenzaamheid onder ouderen

Aanwezigheid en rol bibliotheek (speciaal aanbod voor ouderen)

Mogelijkheid tot efficiënte combi’s van voorzieningen ook met scholen

De staat van het onderhoud van de gebouwen van de zorginstellingen

De grootte van de afdelingen

Beschikt elke bewoner over een eigen kamer

Wordt er elke dag in de huizen vers gekookt

Toetreding licht

Hoogte plafonds

Waardering buitenruimte zorginstellingen

Entree

Tuin/ terras

Aanwezigheid balkons

Parkeren

Aanwezigheid belevings elementen

Looproutes

Oplaadpunten scootmobielen en rolstoelen

Zorgloket van de deelgemeente

Bereikbaarheid zorgkantoor

Ligging en bereikbaarheid en toegankelijkheid zorginstellingen

Openheid naar de buurt

Groen in de buurt/ aanwezigheid parken/parkjes en uitzichtplekjes

Hangplekken voor ouderen

Bankjes/prullenbakken en staat van onderhoud

Aanwezigheid enge onveilige/onverlichte plekken.

Zichtbaarheid van de politie in de buurt

Onderhoud stoepen en breedte stoepen (toegankelijkheid met rollators en rolstoelen/scootmobielen)

Toegankelijkheid woningen

De fijnmazigheid van het openbaar vervoer/ beschutte wachthokjes

Nabijheid van winkelvoorzieningen

Zijn er winkelvoorzieningen die een speciale rol spelen voor ouderen (praatje maken kopje koffie)